Nét đặc trưng, riêng biệt của phương pháp điều chỉnh của Tư pháp quốc tế

***

Phương pháp điều chỉnh của Tư pháp quốc tế là tổng hợp các biện pháp, cách thức mà Nhà nước sử dụng để tác động lên các quan hệ dân sự (theo nghĩa rộng) có yếu tố nước ngoài (gọi là quan hệ Tư pháp quốc tế) làm cho các quan hệ này phát triển theo hướng có lợi cho giai cấp thống trị.

Các biện pháp cách thức mà Nhà nước sử dụng để tác động lên các quan hệ Tư pháp quốc tế được biểu hiện ở hai phương pháp cụ thể là (gọi là phương pháp điều chỉnh trực tiếp và phương pháp điều chỉnh gián tiếp).

1.1. Phương pháp điều chỉnh trực tiếp (còn gọi là phương pháp thực chất):

Đây là phương pháp sử dụng các quy phạm pháp luật thực chất để tác động trực tiếp lên quan hệ Tư pháp quốc tế.

Sự tác động của nhà nước lên quan hệ Tư pháp quốc tế được thực hiện thông qua quy phạm thực chất. Quy phạm thực chất là quy phạm quy định sẵn các quyền, nghĩa vụ, biện pháp chế tài đối với các chủ thể tham gia quan hệ Tư pháp quốc tế. Khi quan hệ Tư pháp quốc tế xảy ra, nếu có sẵn quy phạm thực chất để áp dụng thì các bên chủ thể cũng như cơ quan có thẩm quyền (toà án, trọng tài…) căn cứ ngay vào đó để xác định vấn đề họ đang quan tâm (chẳng hạn: việc xác định các quyền và nghĩa vụ của chủ thể quan hệ, trách nhiệm pháp lý…).

Trong thực tiễn, việc điều chỉnh các quan hệ Tư pháp quốc tế được áp dụng bởi các quy phạm thực chất thống nhất (là quy phạm thực chất được xây dựng bằng cách các quốc gia ký kết, tham gia các Điều ước quốc tế hoặc chấp nhận và sử dụng các Tập quán quốc tế). Tuy nhiên, trong một số lĩnh vực nhất định, như xác định địa vị pháp lý của người nước ngoài, điều chỉnh quan hệ về sở hữu trí tuệ có yếu tố nước ngoài, các quốc gia cũng ban hành trong hệ thống pháp luật nước mình những quy phạm pháp luật thực chất, trực tiếp điều chỉnh những quan hệ phát sinh trong các lĩnh vực này.

- Tính ưu việt của việc áp dụng phương pháp điều chỉnh này: làm cho mối quan hệ Tư pháp quốc tế được điều chỉnh nhanh chóng, các vấn đề cần quan tâm được xác định ngay, các chủ thể của quan hệ đó và các cơ quan có thẩm quyền khi giải quyết tranh chấp sẽ tiết kiệm được thời gian, tránh được việc phải tìm hiểu pháp luật nước ngoài là vấn đề rất phức tạp.

- Mặt hạn chế của phương pháp này: do quy phạm thực chất thống nhất có số lượng không nhiều (vì mỗi nước có những lợi ích khác nhau nên khó cùng nhau thoả thuận ký kết hoặc tham gia các Điều ước quốc tế, hoặc cùng sử dụng các Tập quán quốc tế; một số lĩnh vực hiện nay hầu như rất ít quy phạm thực chất thống nhất, như  lĩnh vực thừa kế, hôn nhân và gia đình...), không đáp ứng được yêu cầu điều chỉnh hết quan hệ Tư pháp quốc tế diễn ra rất đa dạng, phức tạp. Bởi vậy, khi không có quy phạm thực chất thống nhất thì phải có phương pháp khác để điều chỉnh quan hệ Tư pháp quốc tế.

1.2.  Phương pháp điều chỉnh gián tiếp (còn gọi là phương pháp xung đột):